Α) Ο ειδωλολατρικός γνωστικισμός: Αντλούσε το περιεχόμενό του από διάφορες πηγές. Πήρε στοιχεία από την ελληνική θεολογία και φιλοσοφία, κυρίως από τον Πλάτωνα, τον Πυθαγόρα, τον στωϊκισμό και τα ορφικά μυστήρια. Επίσης από συριακά μυστηριακά θρησκεύματακ.α. Όταν ήρθε σε επαφή με τον χριστιανισμό πήρε κι από κει στοιχεία και έφτασε στο τελευταίο στάδιο της ανάπτυξής του. Τότε έγινε ελκυστικός και γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη.
ΤΙ ΠΙΣΤΕΥΑΝ: Σε γνώση που δεν ήταν φιλοσοφία προερχόμενη από τις νοητικές δυνάμεις του ανθρώπου, αλλά αποκαλλυμένη και παραδομένη σε όσους ήταν μυημένοι σ’ αυτά. Έλεγαν πως η γνώση αυτή παραδόθηκε σ’ αυτούς μυστικώς από τους αποστόλους και φυλάγεται μεταξύ τους στις συνάξεις τους.
Η λατρεία τους μιμήθηκε αυτή της εκκλησίας και των μυστηριακών θρησκειών.
Πίστευαν ότι το πνεύμα που είναι αγαθό φυλακίστηκε μέσα στην ύλη γι’ αυτό χρειαζόταν η σωτηρία, δηλαδή η απελευθέρωση του πνεύματος από την ύλη. Η σωτηρία επιτυγχάνεται με την «αποκαλυμμένη» τους διδασκαλία που παραδίδεται με τη μορφή μυστηρίων.
ΔΕΧΟΝΤΑΝ πολυάριθμα μεσάζοντα όντα, τους αιώνες, που προήλθαν από προβολή. Η ουσία των αιώνων είναι τόσο κατώτερη, όσο περισσότερο αυτοί είναι απομακρυσμένοι από τον Θεό. Οι αιώνες ήταν πρόσωπα από την ελληνική μυθολογία, ή προσωποποιήσεις φιλοσοφικών εννοιών. Τον κόσμο τον δημιούργησε ένας κατώτερος αιώνας, ο Δημιουργός που ταυτίζεται με τον οργισμένο Θεό της Παλαιάς Διαθήκης.
Αν οι άνθρωποι επιτύχουν την προσωπική τους κάθαρση, αυτό θα το επιτύχουν με έναν ανώτερο αιώνα, τονΝου ή τον Λόγο, τον Σωτήρα Χριστό, ο οποίος αποκάλυψε στους ανθρώπους τον αληθινό Θεό και το βασίλειο του φωτός και δίδαξε πως θα νικήσουν την ύλη. Ενανθρώπησε και σταυρώθηκε φαινομενικά, είχε δηλαδή φαινομενικό σώμα. Αυτό είναι ο δοκητισμός των Γνωστικών. Για την σωτηρία ήταν απαραίτητος ο ασκητισμός, δηλαδή η εγκράτεια. Αντί για τον ασκητισμό, άλλοι εκτρέπονταν στην ανηθικότητα για να φθείρουν τη σάρκα. Φυσικά αρνούνταν την ανάσταση των σωμάτων και τη Δευτέρα Παρουσία.
Οι γνωστικοί δεν είχαν οργανωμένες κοινότητες , ήταν χωρισμένοι σε πολλές παρατάξεις εξαιτίας των διαφωνιών τους. Ονόμαζαν τον εαυτό τους ομοούσιους με τονΘεό.
Χωρίζονταν σε πνευματικούς, υλικούς και ψυχικούς:
Πνευματικοί: Ήταν οι γνωστικοί που θεωρούνταν ομοούσιοι με τον Θεό γιατί είχαν την πραγματική γνώση.
Ψυχικοί: Ήταν οι χριστιανοί που είχαν μεν πίστη, αλλά όχι γνώση. Αυτοί θα πετύχουν τη σωτηρία αλλά αυτή θα είναι δευτέρας κατηγορίας.
Υλικοί: Είναι οι κοινοί άνθρωποι που θα καταστραφούν μαζί με την ύλη.
ΟΙ ΠΙΟ ΣΠΟΥΔΑΙΟΙ ΓΝΩΣΤΙΚΟΙ:
Α) Σατουρνείλος: Έζησε γύρω στο 130. Κατάγονταν από την Αντιόχεια. Ήταν μαθητής του Μενάνδρου που κι αυτός με τη σειρά του ήταν μαθητής του Σίμωνος του μάγου. Δέχονταν τον αγαθό θεό και τον σατάν που ήταν κύριος της ύλης. Ο Δημιουργός ήταν κατώτερος θεός, δημιουργός των εφτά αγγέλων, των πλανητών και θεός των Ιουδαίων. Ο Δημιουργός συγκρούστηκε με τον αγαθό θεό και μαζί με τους επτά αγγέλους των πλανητών επαναστάτησαν και απέσπασαν ένα μέρος της ύλης. Ο αγαθός θεός έβαλε στον άνθρωπο το θεϊκό σπινθήρα και ο ίδιος έστειλε τον Σωτήρα, τον Νου με φαινομενικό σώμα για να σώσει τους πνευματικούς ανθρώπους από την κυριαρχία του Δημιουργού.
Β) Βασιλείδης: Καταγόταν από την Συρία και έδρασε στην Αλεξάνδρεια. Έγραψε Ευαγγγέλιο σε 24 βιβλία στα οποία αντλούσε την διδασκαλία του από τον απόστολο Ματθία και τον Γλαυκία, διερμηνέα του Πέτρου. Δεχόταν θεό που βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση από τον κόσμο και γι’ αυτό έλεγε ότι υπάρχει προβολή 365 αιώνων από το πλήρωμα που φθάνουν μέχρι την ύλη. ΟΔημιουργός ήταν κατώτερος αιώνας και είναι ο γνωστός μας ουρανός. Τον αγαθό Θεό τον έκανε γνωστό σε μας ο Χριστός ο οποίος είναι ένας από τους ανώτερους αιώνες. Ο Χριστός εμφανίστηκε με φαινομενικό σώμα και στη σταύρωση πήρε τη θέση του ο Σίμων ο Κυρηναίος.Ο Χριστός τον έβλεπε από μακριά και γελούσε. Ο Βασιλείδης είχε αρκετούς μαθητές οι οποίοι χωρίστηκαν σε δύο κατευθύνσεις, τους Δυτικούς και τους Ανατολικούς. Όλοι αυτοί δημιούργησαν τεράστια προβλήματα στην Εκκλησία.
Γ) Βαλεντίνος: Γεννήθηκε στην Αίγυπτο, σπούδασε στην Αλεξάνδρεια, έζησε στη Ρώμη και έφρασε εκεί από το 146 μέχρι το 160. Πέθανε όμως στην Κύπρο. Με αυτόν η ελληνιστική γνώση φτάνει στο ψηλότερο σημείο της ανάπτυξής της. Δεχόταν λιγότερες σειρές αιώνων απ’ ότι ο Βασιλείδης. Μεταξύ άλλων παραλογισμών πίστευε ότι ο Χριστός και το Πνεύμα (θηλυκού γένους) ήταν ένα ζευγάρι αιώνων που δημιούργησαν τον Σωτήρα χωρίς γένος. Ο Σωτήρας πήρε ψυχή καιπνεύμα, όχι όμως σώμα.